BookTok en de demonisering van interesses van jonge vrouwen
Beeld door Annika Hagen
De laatste jaren is er ruimschoots aandacht voor het feit dat jongeren steeds minder lezen. 13- tot 19-jarigen lezen gemiddeld slechts 14 minuten per dag. Wie tegenwoordig TikTok opent en op BookTok beland krijgt een ander beeld. In het tijdperk van BookTok zijn jongeren, met name vrouwen, zichtbaarder dan ooit als lezers. Zodra deze jonge vrouwen massaal boeken gaan lezen en het plezier hiervan tonen op sociale media verandert de toon van de media echter vaak. Het gaat niet meer over literaire verrijking, maar over "oppervlakkige verhalen"en "de ondergang van de literatuur." Plots zijn jonge vrouwen die boeken kopen geen lichtpuntje voor de letteren, maar een symptoom van verval. BookTok heeft lezen 'verpest,' zo klinkt het. Maar wie bepaalt eigenlijk wat het lezen waard is? Misschien zit het echte probleem niet in de boeken die jonge vrouwen lezen, maar in het feit dát ze lezen: zichtbaar, luid, en met plezier. En misschien moeten we het daar eerst eens over hebben.
Waarom wordt het leesplezier van jonge vrouwen zo vaak geridiculiseerd, en wat zegt dat over onze opvattingen van 'goede' literatuur? Want wat als het probleem niet bij de lezers ligt, maar bij onze vastgeroeste ideeën over wat 'goede' literatuur is? De literaire wereld is tenslotte gebouwd op hiërarchieën: er is de canon, en er is de rest. De canon is oud, vaak mannelijk, bij voorkeur complex: 'moeilijk.' Alles wat daarbuiten valt, wordt nog te vaak gezien als minderwaardig. Chicklit, romantiek, fantasy, young adult: het zijn genres die in de boekhandels doorgaans niet onder de noemer 'literatuur' verkocht worden, ongeacht hun populariteit.
Maar wie bepaalt eigenlijk wat 'goede' literatuur is?
De traditionele poortwachters van de literaire wereld zoals critici, academici en uitgevers zijn zelden representatief geweest voor het brede, diverse lezerspubliek. Dankzij BookTok vliegen nieuwe titels over de toonbank, maar ook de kritiek groeit. Deze kritiek lijkt vaak te komen van zelfbenoemde literaire kenners, of mensen die nostalgisch terugverlangen naar een tijd waarin lezen nog bescheiden was. Dat jonge vrouwen in groten getale lezen, en dat ook nog eens openlijk doen, blijkt een ongemakkelijke realiteit. Wat als het niet meer exclusief is voor de intellectuele bovenlaag, maar gewoon… leuk?
Onder de kritiek op BookTok en populaire genres schuilt wellicht een bredere culturele afkeer van plezier. Of beter gezegd: van het soort plezier waar jonge vrouwen zich in herkennen. Het is alsof boeken alleen waarde hebben als ze lijden, intellectuele worsteling of maatschappijkritiek bevatten. Maar moet elk boek de ambitie hebben om een moderne klassieker te worden? Of mogen we lezen om te ontsnappen, om te voelen, om te lachen, om verliefd te worden op fictieve personages? Door alleen datgene als waardevol te beschouwen wat binnen het literaire etablissement past, reduceren we het doel van literatuur.
De minachting voor BookTok is niet zomaar kritiek op smaak. Het is een feministische kwestie.
Door de jaren heen zijn tal van culturele uitingen die door jonge vrouwen geliefd zijn, als minderwaardig bestempeld: van boybands tot fanfiction, van make-up tot romantische komedies. Wat jonge vrouwen leuk vinden, wordt zelden gezien als cultureel significant. Dezelfde patronen keren nu terug in de literaire wereld.
Als we populaire boeken op deze manier gaan afschilderen, wordt een hele generatie lezers ontmoedigd: iets wat we nu precies niet nodig hebben. We zouden ons moeten afvragen wie er werkelijk baat heeft bij het handhaven van deze hiërarchie. Is het niet juist iets om te vieren dat jonge vrouwen massaal lezen, zich verbinden via boeken, en hun ervaringen delen met anderen?
BookTok heeft de literatuur niet verpest, maar geeft ons als maatschappij juist de kans om ons idee van literatuur opnieuw in te vullen. Literatuur mag ook plezierig zijn. Het mag romantisch, magisch of zelfs een tikje cliché zijn. Literaire waarde zit hem niet alleen in stijl of diepgang, maar ook in emotionele resonantie en toegankelijkheid. Misschien hebben de BookTokkers iets begrepen wat de rest nog moet leren: dat lezen mag gaan over voelen, en dat dat genoeg mag zijn.
Steun LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Wil je dat een van Nederlands oudste feministische tijdschriften blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.