Met gebreken maar toch educatief (en dat is nodig)
Het voelde revolutionair toen Laverne Cox, een transgender vrouw, als Sophia Burset in Orange is the New Black verscheen. Historisch gezien zijn trangender mensen namelijk slechts als sekswerker en/of als slachtoffer van geweld te zien in de media, en niet als menselijke gelaagde personages. Met de serie Transparent, vanaf 6 maart te zien bij de VPRO, krijgt Sophia gezelschap van Maura, een dame die pas op latere leeftijd uit de kast komt.
Transparent is gemaakt door Jill Soloway. Soloways vader kwam eveneens op latere leeftijd uit de kast als vrouw, en ze baseerde de serie op haar eigen ervaringen met haar transgender ouder (trans-parent – snap je?) Een groot gedeelte van de serie draait dan ook om het coming-out-proces; en om hoe de drie kinderen van Maura – dochters Ali en Sarah en zoon Josh – hierop reageren. Deze nadruk riep kritiek op vanuit de transgender gemeenschap: is er eindelijk een serie met een transgender persoon in de hoofdrol, gaat het eigenlijk meer om haar cisgender familieleden! Daarbij hielp het niet dat Soloway een man, Jeffrey Tambor, als Maura castte. De eendimensionale manier waarop een transgender man halverwege het seizoen werd neergezet, maakte de teleurstelling compleet.
Tot op zekere hoogte ben ik het wel eens met de kritiek: Transparent is in bepaalde opzichten revolutionair, maar het is wat misleidend om het te presenteren als vooral het verhaal van Maura. Het is in de eerste plaats het verhaal van de Pfeffermans als familie. In de tien afleveringen van een half uur zien we de familieleden stuk voor stuk worstelen met identiteit, seksualiteit en andere existentiële kwesties. Ali weet niet wat ze wil met haar leven en experimenteert met haar genderpresentatie: ze kleedt zich dan weer ultra-vrouwelijk, dan weer butch. Sarah is niet geheel gelukkig getrouwd met een man en gaat twijfelen aan haar keuzes als ze haar vrouwelijke ex weer tegenkomt. Josh is misschien nog wel het meest in de war van iedereen: hij is duidelijk op zoek naar liefde, maar weet helemaal niet wat of wie hij eigenlijk wil.
De kinderen zijn alle drie eigenlijk ontzettend egocentrisch. Wat de serie goed doet, is dat je beetje bij beetje gaat begrijpen hoe ze zo geworden zijn. Moeder Shelly is aan het begin iets te veel het cliché van de joodse moeder, bemoeizuchtig maar niet bepaald warm. Later krijgt ze wat meer dimensie, maar je snapt waarom haar kinderen van haar niet bijster veel compassie hebben geleerd. Maura wordt met heel veel empathie neergezet, maar ook zij heeft menselijke zwaktes meegekregen, en de serie maakt mooi duidelijk dat ze bij de opvoeding van de kinderen op cruciale momenten misschien te zeer opging in haar eigen identiteitsvraagstukken en te weinig aandacht had voor hun problemen.
De casting van Jeffrey Tambor is in het licht van Maura’s presentatie – ze begint pas halverwege de serie met hormonen slikken - en de vele flashbacks te wel begrijpen, maar staat ook in een lange en dubieuze traditie van cisgender mannen die transgender vrouwen spelen. Logisch dat dat moeilijk ligt. Het is echter nóg moeilijker om je lang tegen voortzetting van die traditie in Transparent te verzetten, omdat Tambor Maura echt fantastisch neerzet, die Golden Globe heeft hij dan ook driedubbel verdiend. Hij geeft Maura een stille waardigheid, gepaard aan een nerveuze flamboyantie aan de buitenkant, en weet vooral de tragische momenten echt ontroerend te maken. Wat Tambor daarnaast ook heel goed uitbeeldt, is hoe bevrijdend het – ondanks alle complicaties – voor Maura is om zich niet meer als man te hoeven kleden. Vooral knap zijn de scènes waarin Maura haar vrouwelijkheid verkent. Ze verhuist naar een complex met heel veel LGBT-mensen en ontwikkelt een band met Davina, een trangender vrouw (die wel door een transgender vrouw wordt gespeeld: Alexandra Billings) die haar helpt om zichzelf te vinden.
Transparent is uit het oogpunt van de representatie van transgender mensen bij lange na niet perfect. Echte emancipatie zal pas bereikt worden als het transgender-zijn van een personage niet meer allesbepalend is – iets dat wellicht het geval zal zijn in de advocatenserie die CBS aan het ontwikkelen is, met Laverne Cox in de hoofdrol. Toch is het een waardevolle productie die een heel menselijk en ingewikkeld verhaal op een warme en grappige manier weet over te brengen. Bovendien zal het voor veel mensen die weinig te maken hebben met transgender mensen en weinig weten van transgender rechten wellicht een educatieve rol kunnen spelen. Dat dit helaas nog steeds erg nodig is blijkt maar weer eens uit het persbericht van de VPRO met daarin de zin: “Hij moet dit nog vertellen aan zijn drie volwassen kinderen”. Dat moet “Zij” en “haar” zijn. Toch een beetje jammer en onzorgvuldig van de VPRO. Misschien moet de schrijver van het persbericht de serie zelf ook maar kijken, vanaf 6 maart rond 23:00 uur op NPO2.