100 jaar Wilhelmina Drucker
Foto 1971 Nationaal Archief
‘Vrouwen, houdt de fakkel brandende’, staat te lezen op het monument voor feministe Wilhelmina Drucker aan de Churchilllaan in Amsterdam-Zuid. In 1970 maakten de Dolle Mina’s dit monument uit 1939 tot een bedevaartsoord, toen ze hier hun korsetten verbrandden. Vandaag staan ze hier opnieuw, samen met Van Gisteren en de Wilhelmina Drucker Fundatie, om de verjaardag van deze radicale feministe te eren. Drucker heeft veel voor vrouwen in Nederland betekend. Honderd jaar na haar dood is het tijd haar inspirerende nalatenschap levend te houden.
Stel je een tijd voor waarin vrouwen geen spreek- en stemrecht hadden waardoor ze maatschappelijk vrijwel onzichtbaar waren. In die tijd durfde Wilhelmina Drucker (1847-1925) haar mond open te trekken. Ze ging in tegen socialistische mannen die klasse boven sekse stelden, richtte de eerste vrouwenvereniging van het land op en pleitte openlijk voor vrouwenkiesrecht. Verlegen van aard sprak ze voor een publiek dat nauwelijks wat kon verdragen. Samen met haar medestander Grietje Cohen werd ze soms bekogeld met rotte appels. ‘Daarom droegen we katoenen jurken,’ vertelde ze later droog, ‘die kun je tenminste uitwassen.’
Haar strijd was geworteld in persoonlijke ervaring. Ze groeide op als een van de dochters van een ongehuwde naaister, Constantia Lensing. Hun vader, de vermogende bankier Louis Drucker, erkende deze dochters niet. Wilhelmina en haar zus Louise waren daardoor financieel achtergesteld ten opzichte van hun halfbroers en -zussen. Op 38-jarige leeftijd publiceerde Wilhelmina samen haar zus de roman George David (1885). Het was een literaire aanklacht tegen hun achtergestelde positie. Na een schikking met haar familie in 1888 werd Wilhelmina financieel onafhankelijk. Dat gaf haar de vrijheid om zich volledig te wijden aan de strijd voor vrouwenrechten.
Drucker voelde zich aanvankelijk aangetrokken tot de socialist Ferdinand Domela Nieuwenhuis, maar al snel concludeerde ze dat socialistische mannen geen oog hadden voor de andere sekse. Daarom richtte ze in 1889 met vijf medestandsters de Vrije Vrouwenvereeniging op. Onafhankelijk van elke partij, met als doel volledige gelijkheid tussen man en vrouw. Economische zelfstandigheid stond centraal: gelijke toegang tot werk, gelijke beloning, afschaffing van beperkende arbeidswetten en een eerlijkere verdeling van huishoudelijke taken.
Het zijn thema’s die tot op de dag van vandaag actueel zijn. Wat Drucker onderscheidde, was haar compromisloze moed. Ze sprak in plat Amsterdams, werd niet zelden uitgescholden voor viswijf en wuifde het vervolgens weg. ‘Ik was een van de eerste vrouwen die vragen durfde te stellen in een vergadering. Ik zie nóg de consternatie van al die heeren!’ herinnerde ze zich over een politieke bijeenkomst in het Amsterdamse Frascati. Het binnenhalen van het vrouwenkiesrecht werd een doel op zich. In 1894 richtte ze met enkele anderen de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) op.
Toch blijft in ons collectieve geheugen rondom het vrouwenkiesrecht de naam Aletta Jacobs hangen. Jacobs was zeker belangrijk, maar ook meer dan Drucker bedreven in zelfpromotie. Jacobs publiceerde tijdens haar leven memoires en liet zich menigmaal portretteren door de bekende schilder Isaac Israëls. Het is natuurlijk geen wedstrijd, maar Drucker staat daardoor in haar schaduw, terwijl zij in zekere zin principiëler was. Zij riep als een van de eerste vrouwen op om de straat op te gaan en zo daadwerkelijk zichtbaar te zijn. Engelse suffragettes staken soms letterlijk de boel in brand, in Nederland overheerste het polderen. Voor Drucker duurde dat te lang. Toen haar bondgenote Dora Haver in 1912 stierf, gebruikte zij de uitvaart als manifestatie. Een plechtige stoet van duizenden mannen en vrouwen trok met vaandels en spandoeken door de Amsterdamse straten. Voor veel vrouwen was het de eerste keer dat ze zich publiekelijk uitspraken.
In maart jongstleden vulden twintigduizend feministen de Dam, een absolute piek sinds de Feminist March in 2017 van start ging. Drucker zou er waarschijnlijk tevreden mee zijn, 113 jaar na die eerste voorzichtige demonstratie. Toch klinkt er in opiniestukken weinig vreugde over deze recordopkomst. Binnen de beweging nemen we elkaar soms liever de maat. Waar de één pleit voor een brede strijd tegen systematische onderdrukking – waarin ook racisme, genocide en homofobie een plek hebben – houdt de ander vast aan een strikte focus op vrouwenrechten. Een eensgezinde beweging zal vermoedelijk een illusie blijven.
Dat was in Druckers tijd overigens niet anders. In 1916 organiseerde de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht een nieuwe demonstratie in Amsterdam, gericht op de aanpassing van het kiesrecht maar zonder de eis van grondwettelijke gelijkstelling. Voor Drucker was dit onverteerbaar. Zij richtte de Neutrale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op en sloot zich niet bij de demonstratie aan. In haar blad Evolutie hekelde ze hoe alle partijen vrouwen lieten vallen, zelfs de VVK. In 1919 werd het vrouwenkiesrecht binnengehaald maar Drucker stelde zich pas in 1922 tevreden, toen de grondwettelijke gelijkstelling eindelijk werd vastgelegd.
Vandaag vieren we Druckers verjaardag. Wat zij daar zelf van gevonden zou hebben? Vermoedelijk overdreven. ‘Ik háát die onderlinge vrouwen-ophemelarij,’ zei ze in een van haar zeldzame interviews. Maar juist dat maakt haar feminisme zo aantrekkelijk: wars van ijdelheid, gedreven door principes. Een beetje meer Drucker zal ons vandaag goed doen.
Ter gelegenheid van honderdste sterfdag van Wilhelmina Drucker hebben de Wilhelmina Drucker Fundatie en Bureau Van Gisteren vijftien plaatsen in Amsterdam uitgekozen die herinneren aan het leven en de strijd van deze bijzondere vrouw. Een kleine buitenexpo is te zien bij het Wilhelmina Drucker-monument op Churchilllaan.
Over de auteurs
Agnes Cremers en Mark Bergsma zijn de eigenaren van publiekshistorisch bureau Van Gisteren.
Agnes Cremers en Mark Bergsma (credits: Keke Keukelaar)
Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.