De derde sekse

erkenning of uitsluiting?

De afgelopen dagen kwam een aantal kranten met het korte bericht dat Nepal, met het oog op de komende volkstelling in mei, een derde categorie voor de sekseregistratie in het leven geroepen heeft. Die zou, volgens de berichtgeving, “vooral bedoeld zijn voor transgenders”. Uniek in de wereld, voor velen tot de verbeelding sprekend, en toch klinken in Nederlandse transgender kringen ook kritische geluiden.

Helemaal nieuw is het nieuws van de laatste dagen niet. In de herfst van 2008 circuleerde op internet het bericht dat de 21-jarige Bishnu Adhikari uit Nepal de term 'derde sekse' in haar paspoort had gekregen. Op eigen verzoek, wel te verstaan. In de Westerse berichtgeving werd meestal naar Bishnu Adhikari gerefereerd als was zij een lesbienne, die qua uiterlijk een man lijkt, maar geen geslachtsaanpassende behandeling heeft gehad of wil ondergaan. Soms ook als was zij transseksueel. Maar is zij dan eigenlijk een butch? Of eerder een transgender? Misschien een no-ho/non-op* transman? Wie zal het zeggen? Zijzelf houdt het op ‘derde sekse’.

Zowel in 2008 als nu komt uit de berichtgeving naar voren dat de term bedoeld is voor iedereen die in ons land ‘gewoon homo**’ moet mogen zijn. Het lanceren van de term ‘derde sekse’ voor allen op wie de hetero-norm niet van toepassing is, is in het verleden wel vaker geprobeerd, als we Wikipedia mogen geloven. In eerste instantie meestal door de betrokkenen zelf, als een manier om een naam te geven aan “the love that dare not speak its name***". Het geeft te denken, dat men daarvan telkens weer is teruggekomen, maar dat pogingen in die richting zich herhaaldelijk opnieuw doen gelden. Ook in onze tijd en dan met name binnen de transgender gemeenschap. Uiteraard niet zonder discussie:

"When discussing the act of third-gendering, it is crucial to make a distinction between people who identify themselves as belonging to a third gender and those who actively third-gender other people." - Julia Serano, Whipping Girl

Met dit onderscheid raakt Julia Serano aan een mogelijke schaduwzijde van het uitbreiden van onze sekseregistratie ten behoeve van transmensen. Er zijn – behalve transgenders - ook transmannen en transvrouwen die geen moeite hebben met de ‘gendertweedeling’, mits zij zelf hun geslacht mogen bepalen en daarin erkenning ondervinden. Mocht er ooit een mogelijkheid komen om in deze blanco te stemmen, dan zou die dus niet een vergaarbak moeten worden voor iedereen die niet aan de criteria voor een ‘echte man’ of ‘echte vrouw’ voldoet, wat die criteria ook mogen zijn.

In Nepal wordt verheugd gereageerd op de maatregel. Mogelijk hangt dat samen met de ongelukkige sociale en maatschappelijke positie van degenen die straks in Nepal tot de ‘derde sekse’ mogen (of moeten?) gaan behoren. Met name de grote groep ‘hijra’s’ heeft bijvoorbeeld niet het recht te trouwen of te erven en weinig kans op betaald werk buiten de prostitutie. Wat de erkenning via een officiële status hun gaat brengen is een kwestie van afwachten. Het ligt voor de hand dat de berichtgeving, die in westerse termen (‘transgenders’) over hun situatie spreekt, vragen oproept over wat een dergelijke maatregel voor Nederlandse transgenders zou betekenen.

Hierover zegt Vreer, beleidsmedewerker van BW boek 1, art.19d) in die richting uit te bouwen is. Het belangrijkste blijft dat mensen zelf bepalen hoe zij zich identificeren. Om de inmiddels gevleugelde woorden van Tony Zandvliet nog maar eens te citeren: Wat je bent, zeg je zelf!”

* een transgender persoon die zonder gebruik van hormonen of operaties in de gewenste genderrol leeft.
** De emancipatienota van voormalig minister Plasterk meldde in een voetnoot onderaan de eerste pagina: “Met de term ‘homo’ of ‘homoseksuelen’ wordt in deze nota bedoeld: lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele mannen en vrouwen en transgender personen, tenzij dit anders in de tekst is aangegeven.”
*** Een vers uit het gedicht Two Loves van Lord Alfred Douglas. Oscar Wilde paste het citaat toe op de homoseksuele liefde.