Filosofisch Masturberen

Over erotiek in de literatuur

Niels Vonberg • 21 mrt 2011

Lezen over seks is lekker. Het maakt me niet eens zoveel uit of het poëtisch is geschreven of plat; alles wat met seks, lichaam en intimiteit heeft te maken vind ik gewoon boeiend om te lezen. De lezer wordt meegenomen in fantasieën en gedachten waar hij of zij het niet mee eens hoeft te zijn; wat spannend en verrijkend kan zijn. Lezen is in wezen altijd een gedachtenexperiment waarbinnen het 'ondenkbare' mag worden verkend.

Wat vervelend dan ook dat Elsbeth Etty en Julie Philips de lezer stelselmatig buiten beschouwing laten in hun essays over erotiek in de literatuur (die je respectievelijk hier kunt vinden). Erotiek wordt als een dood concept behandeld; een idee dat bestudeerd dient te worden. Etty constateert dat erotische literatuur alleen waarde heeft wanneer seks een taboe is. Alleen dan is seks interessant om over te lezen. Maar aangezien seks nauwelijks meer een issue is, wordt de seks in de literatuur te plat. Schrijvers kunnen niet meer over seks schrijven, zo lijkt Etty te suggereren, omdat de lezers buiten de literatuur om al bevredigd zijn in hun behoeften. Daarnaast stelt zij ook dat schrijvers bang zijn om pornografisch te worden – het idee dat literatuur een soort hogere kunstvorm is wordt hierdoor gewaarborgd.

Julie Philips sluit tot op een zekere hoogte aan bij Etty's essay, maar Philips wijkt af van literaire discours van Etty. Ja, zegt Philips, misschien doet seks er niet meer toe binnen een literair-historische context, maar dat is niet belangrijk. Seks in literatuur is een persoonlijke ervaring en is relevant voor degenen die erdoor worden geraakt. Een mooie conclusie, maar het is jammer dat ze die sensatie alleen toeschrijft aan een jongere generatie. Alsof oudere lezers geen seksualiteit kennen. Bovendien houdt de discussie bij Philips dáár ook op. Want wat zich in de fantasie van de lezer afspeelt is niet relevant in een discussie over literatuur.

Toch spijtig dat in beide essays de voorbeelden uitsluitend komen van literatuur geschreven door mannen. Kate Chopin? Anais Nin? Vergeet het maar. Erotische literatuur wordt kennelijk alleen door mannen geschreven. Wat echter nog meer stoort is dat deze erotiek vrijwel exclusief wordt besproken vanuit het perspectief van de schrijver. Erotiek wordt daardoor alleen gezien in verband met degene die de woorden aflevert, terwijl erotiek bij uitstek een expressie is waarbij de ontvangende partij ook meetelt. Wanneer twee mensen een boek delen – de schrijver en lezer – dan dienen ze ook allebei besproken te worden. Ook in bed hebben beiden partijen recht op een orgasme. Toch?

Lezen is filosofisch masturberen – een moment waarop je geliefde spannende foto's opstuurt - waarbij de schrijver je aankijkt en ziet hoe de lezer geniet, maar waarbinnen de controle bij de lezer ligt. De lezer bepaalt tenslotte wanneer de bladzijde wordt omgedraaid en de actieve lezer creëert eigen betekenis en sensatie, waardoor een balans kan worden gevonden tussen de schrijver die de woorden aanbiedt en de lezer die die woorden interpreteert. In dat spel speelt erotiek een grote rol. Niet alleen iemand stimuleren, openstaan voor stimulans – woorden die iets met je doen – is net zo belangrijk.

Als een schrijver geen lekkere sekscènes kan schrijven komt dat niet door zijn onkunde, maar doordat de lezer kennelijk een andere smaak heeft. Moet de schrijver dan anders schrijven? Nee, dan moet de lezer maar een ander boek lezen. Wat mij betreft is dat het anarchistische element van erotiek (en misschien ook pornografie) zoals Philips dat beschrijft in haar essay. Seks en lichamelijk plezier zijn in staat om een maatschappij te ontwrichten, doordat bestaande machtsverhoudingen komen te vervallen in bed. Hoewel dat natuurlijk een groot ideaal is, wordt het misschien tijd om ook op een dergelijke manier over kunst en literatuur te denken. De waarde van literatuur zou niet meer moeten worden bepaald door maatschappelijke trends of verkoopcijfers, maar door het (lichamelijk) plezier dat het oplevert.

Helaas praten mensen daar niet graag over, want op het bespreken van eigen genot in de publieke ruimte rust nog steeds een taboe. Hierdoor kunnen we alleen vervallen tot steriele analyses van seks in literatuur en kunst. Dat is jammer, want wanneer we ons eigen plezier zouden kunnen bespreken dan zou het lezen weer tot een spannende ervaring maken. Wel het licht aanlaten natuurlijk.