Weet wat je kiest

Tweede Kamerverkiezing 2025

Weet wat je kiest Beeld door KaatjeZiet

Morgen mogen we naar de stembus om de nieuwe leden van de Tweede Kamer te kiezen. Er staat veel op het spel. Wereldwijd liggen vrouwenrechten onder vuur, ook in Nederland. Wie denkt dat het in ons beschaafde kikkerlandje niet zo’n vaart zal lopen, moet vooral verder lezen.

De peilingen, duidingen, stemwijzers, kieskompassen en debatten buitelen over elkaar heen. De hardste oneliners en treurigste uitglijders worden in de media eindeloos herhaald. Het charisma en de ‘premierwaardigheid’ van lijsttrekkers worden tot vervelens toe becommentarieerd.

Je zou bijna vergeten dat het om de inhoud gaat. En over de toekomst van ons land en de wereld.

De giftige cocktail van wonen en migratie
Nederland heeft een schreeuwend tekort aan sociale huurwoningen. Terecht dus dat de wooncrisis dit jaar een groot verkiezingsthema is. Rechtse partijen leggen de schuld bij links beleid, maar het woningentekort is veroorzaakt door decennialang centrumrechts afbraakbeleid. In deze column legt Jan Kuitenbrouwer het haarfijn uit.

Sommige politici koppelen de wooncrisis graag aan migratie. Daarbij laten ze gemakshalve achterwege dat verreweg de meeste migranten onmisbare arbeidsmigranten zijn die ook weer weggaan. Liever liegen ze dat asielzoekers ‘zomaar’ al die schaarse woningen inpikken. Wil je weten hoe het écht zit? Arjen Lubach rekent het in dit filmpje voor je uit.

Het brallerige gejammer over normen en waarden
Populisten spelen handig in op de angst die ze zelf hebben aangewakkerd, veelal door desinformatie te verspreiden. Hun pijlen zijn gericht op iedereen die ‘onze beschaving’ ondermijnt: minderheden, moslims, feministen, trans mensen… iedereen die afwijkt van ‘de norm’ of zich daar niet aan conformeert. Met als gevolg: grenzeloze geldgraaierij door de jongens met de grootste bek en de dikste auto. Lees het essay Eigen Planeet Eerst van Roxane van Iperen. Wie zich een beetje verdiept in de geschiedenis, weet dat conservatieve en extreemrechtse partijen bij crises altijd terugvallen op de zogenaamde traditionele waarden en rolpatronen. En vrouwen? Die delven in die scenario’s steevast het onderspit.

De oorverdovende stilte rondom geweld tegen vrouwen
Ondertussen raast de pandemie van femicide en geweld tegen vrouwen, binnenshuis en buitenshuis, door. Elke acht dagen wordt in Nederland een vrouw vermoord, omdat ze vrouw is. De dader is bijna altijd een man, vaak haar (ex-)partner. De media spreken van ‘gezinsdrama’, van ‘conflicten in de relationele sfeer’ en doen aan victimblaming. Zie de voorbeelden van onderzoeksjournaliste Zoë Papaikonomou, die onvermoeibaar nieuwskoppen corrigeert.

Femicide en geweld tegen vrouwen zijn geen incidenten. Het is structureel geweld. Daarover blijft het oorverdovend en hartverscheurend stil. In de debatten en talkshows gaat het nauwelijks over de rechten en veiligheid van vrouwen, van queer, trans en non-binaire mensen. Geweld tegen hen wordt hooguit aangestipt als propaganda, om sentimenten aan te wakkeren tegen asielzoekers en niet-westerse religies. Gelukkig hebben we Lisa Loeb. Zij vroeg zes politici naar concrete maatregelen die ze van plan zijn te nemen om al dit geweld te stoppen. Je kunt de interviews hier zien.

Vrouwenrechten liggen onder vuur
Vrouwenrechten zijn relatief recent en zwaarbevochten verworvenheden. Het halen van je rijbewijs, het volgen van een opleiding en het afsluiten van een bankrekening zijn voor veel (jonge) vrouwen vanzelfsprekend. Maar veel vrouwenrechten zijn pas iets van de laatste decennia (zie onderaan). En we zien in de landen om ons heen hoe snel prille rechten kunnen worden teruggeschroefd.

Abortus
Neem veilige abortus. Deze medische ingreep is in Nederland al veertig jaar legaal, maar nog steeds is het onderwerp van discussie en debat. Misschien denk je dat het in ons beschaafde kikkerlandje niet zo’n vaart zal lopen met het terugdraaien van rechten, maar dat dachten ze in andere landen ook. De voorvechters van Roe v Wade konden vast niet vermoeden in welk moordend tempo hun wet kortgeleden werd ontmanteld (wat overigens niet heeft geleid tot minder abortussen, maar juist tot meer en onveilige abortussen). Op het gebied van abortus had Polen ooit een van de meeste liberale wetgevingen van Europa. Nu geldt er een de facto totaalverbod op abortus, met ‘dank’ aan conservatieve lobbyisten. In Nederland hebben we er daar ook een paar van.

Intrekken van rechten
Iets verder van ons bed ligt Afghanistan. Sinds de Taliban in 2021 de macht overnamen, zijn de rechten van vrouwen en meisjes ernstig ingeperkt. Na de zware aardbeving bij Jalalabad in september stierven onnodig veel vrouwen en meisjes, omdat mannen hen niet wilden aanraken en ze dus maar onder het puin lieten liggen. Sowieso staat de gezondheidszorg voor vrouwen er zwaar onder druk: mannelijke artsen mogen vrouwen niet behandelen, en vrouwen mogen geen arts zijn. Tel uit je verlies.

Eerst werden vrouwen en meisjes verbannen uit scholen, van werk en uit openbare ruimtes. Nu wordt zelfs hun zicht beperkt: Afghaanse vrouwen moeten één oog afplakken. Voor de islamofobe roeptoeters achter in de zaal: dit heeft niets met cultuur of religie te maken, maar alles met vrouwenonderdrukking. Het was er ooit echt anders; google maar eens op ‘vrouwen in Afghanistan vroeger versus nu’.

Klimaat
Vrouwenrechten raken ook aan thema’s die daar ogenschijnlijk niet over gaan. Een voorbeeld is het klimaat. Er zijn politici en partijen die klimaatverandering ontkennen of niet willen investeren in maatregelen om de klimaatdoelen te halen. Dat is slecht nieuws voor iedereen, maar vooral voor vrouwen en meisjes. Immers, de klimaatcrisis treft vrouwen en meisjes het hardst.

Ontwikkelingshulp
Een ander voorbeeld is ontwikkelingshulp. Er zijn politici en partijen die daar fors op willen bezuinigen. Wat ze daarbij vergeten (of negeren), is dat bezuinigingen op ontwikkelingshulp bijdragen aan instabiliteit in regio’s en onveiligheid in de wereld, en daar lijden vrouwen en meisjes het meest onder.

Ga stemmen!
Aan vrouwenkiesrecht, dat we nu zo’n honderd jaar hebben, ging een moeizame en langdurige strijd vooraf. Formeel bestaat het nog, maar in de praktijk rammelt het aan alle kanten. Lees het opiniestuk van Fleur Speet in Trouw, over hoe het passief vrouwenkiesrecht onder druk staat. Lees ook het artikel van Fleur Haages over het belang van meer vrouwen in politieke functies en de obstakels waar zij mee te kampen hebben.

Dus: maak gebruik van je democratische recht en ga stemmen.
Check partijstandpunten over thema’s die jij belangrijk vindt.
Check vooral ook het stemgedrag in de Tweede Kamer. Het Engels heeft daar een mooie uitdrukking voor: put your money where your mouth is. Dóén volksvertegenwoordigers ook datgene wat ze beloven?
Check de kieswijzer van WOMEN inc. en zie hoe de partijen scoren op cruciale thema’s.

Stem bij voorkeur op een vrouw, queer, trans of non-binaire kandidaat, of iemand van kleur. Want representatie telt en diversiteit loont.  Slechts een derde van de verkiesbare kandidaten is vrouw. Voor een representatieve zetelverdeling zijn voorkeursstemmen hard nodig. Stem op een Vrouw heeft hier een handige stemhulp voor.

Wat je ook kiest: ga stemmen.
We hebben veel te winnen en veel te verliezen.

Rechten en verworvenheden door de jaren heen
Vrouwenrechten en -verworvenheden zijn relatief jong. Hieronder staan enkele voorbeelden.

1956 – vrouwen zijn wettelijk handelingsbekwaam
In 1956 werd de wet afgeschaft die vrouwen automatisch handelingsonbekwaam maakte wanneer ze trouwden. Handelingsonbekwaamheid hield onder meer in dat vrouwen toestemming van hun echtgenoot nodig hadden om een bankrekening te openen, kleding te kopen, een verzekering af te sluiten en een rijbewijs te halen. Voor de dagelijkse boodschappen kreeg de vrouw huishoudgeld, want, zo schreef Vrij Nederland in 1949: …de man kan moeilijk de hele dag thuisblijven om bakker en melkboer te betalen. Hij heeft wel wat beters te doen.

1969 – voorbehoedsmiddelen mogen verkocht worden
De Zedelijkheidswet uit 2011 verbood onder meer het openlijk vertonen en aanbieden van middelen en instrumenten die zwangerschappen konden voorkomen of onderbreken op straffe van een gevangenisstraf of geldboete. Daar viel niet alleen abortus onder, maar tot 1969 ook de verkoop van voorbehoedsmiddelen.

Een aantal jaren eerder kwam de anticonceptiepil beschikbaar. Vanwege de Zedelijkheidswet werd deze pil op de markt gebracht als een gynaecologisch medicijn dat de menstruatiecyclus reguleert, met tijdelijke onvruchtbaarheid als bijwerking. Lange tijd schreven huisartsen de pil vrijwel uitsluitend voor aan getrouwde vrouwen die al meerdere kinderen hadden en van wie een volgende zwangerschap hun gezondheid zou schaden.

1971 – vrouwen mogen alle overheidsfuncties bekleden, dus ook in de krijgsmacht
In 1953 nam de VN het Verdrag van New York aan. Hierin stond onder meer dat vrouwen álle overheidsfuncties mogen bekleden. Vijftien jaar later pas, in 1968, ondertekende Nederland dit verdrag, waarna het in 1971 in werking trad. Sindsdien mogen vrouwen ook functies in de krijgsmacht krijgen die tot dan toe alleen mannen mochten uitoefenen.

Dat ging niet zonder slag of stoot, want vrouwen bleven aanvankelijk uitgesloten van gevechtsfuncties. Ook praktische argumenten zorgden voor de nodige vertraging: huisvesting, sanitaire voorzieningen en kleding waren volledig afgestemd op mannen. Bij de varende krijgsmacht, de Koninklijke Marine, duurde het tot 1981 voordat er een ‘proef’ werd gestart met een gemengde bemensing, op initiatief van de ‘Projectgroep Vrouw in de Marine’.

1972 – vrouwen mogen marathons lopen
Vanaf 1972 mogen vrouwen, bijna honderd jaar later dan mannen, deelnemen aan georganiseerde marathonwedstrijden.

1974 – vrouwen mogen niet ontslagen worden vanwege zwangerschap
In de jaren zeventig werd een ontslagverbod voor zwangere vrouwen in de wet opgenomen. Tegenwoordig geldt deze ontslagbescherming vanaf het begin van de zwangerschap tot zes weken na het zwangerschapsverlof.

1975 – vrouwen krijgen recht op gelijk loon
In 1975 is de Wet Gelijk Loon aangenomen. Werkgevers moeten vrouwen en mannen gelijk belonen voor gelijkwaardig werk. Desondanks bestaan er, een halve eeuw later, nog steeds salarisverschillen. Door de loonkloof ontvangen vrouwen in hun leven gemiddeld zo’n 300.000 euro minder dan mannen.

1984 – abortus is wettelijk toegestaan
Sinds 1984 is veilige abortus wettelijk toegestaan in Nederland onder de Wet Afbreking Zwangerschap (Wafz). Voor 1984 was abortus strafbaar. Het werd, onder strikte voorwaarden, wel gedoogd. 

1985 – vrouwen krijgen recht op AOW
Gehuwde vrouwen kregen pas in 1985 recht op zelfstandige en individuele AOW. Voor die tijd gold dat alleen voor mannen en ongehuwde vrouwen.

1991 – verkrachting binnen het huwelijk is strafbaar
Voor 1991 gold dat huwelijkspartners echtelijke plichten hadden, waaronder seksuele gemeenschap. Onvrijwillige seks binnen het huwelijk werd niet als verkrachting beschouwd. 

1994 – werkgevers moeten beleid voeren tegen seksuele intimidatie op het werk
De verplichting voor werkgevers om beleid te voeren tegen seksuele intimidatie werd in 1994 opgenomen in de Arbowet.

1998 – vrouwen mogen hun achternaam houden bij een huwelijk
Voor 1998 kregen vrouwen bij een huwelijk automatisch de achternaam van hun echtgenoot. In 1998 wijzigde het naamrecht. Beide partners mogen kiezen of ze hun eigen achternaam behouden of die van hun partner aannemen. Ook is sinds 1998 vaders achternaam niet meer de default bij pasgeborenen. Ouders mogen nu kiezen of ze hun baby de achternaam van de moeder of de vader geven.

1998 – paren van gelijk geslacht mogen ‘trouwen’
Sinds 1 januari 1998 is in Nederland het geregistreerde partnerschap mogelijk, een soort ‘huwelijk light’. Het werd ingevoerd om paren van gelijk geslacht de mogelijkheid te bieden hun relatie formeel vast te leggen. Sinds 1 april 2001 kunnen stellen van gelijk geslacht ook trouwen in Nederland.

2012 – vrouwen mogen deelnamen aan alle onderdelen van de Olympische Spelen
Hoewel vrouwen al langer deel mochten nemen aan bepaalde onderdelen van de Olympische Spelen, zijn pas in 2012 álle onderdelen voor vrouwen opengesteld.

2013 – vrouwen mogen in Parijs een broek dragen
Volgens een officieel decreet uit 1799 mochten vrouwen in Parijs geen broeken dragen. Pas sinds 2013 is dit decreet niet meer van kracht. In de VS was er lange tijd ook gedoe over, maar daar mogen vrouwen al sinds 1923 in een broek naar buiten zonder gevangenisstraf te riskeren.  

2018 – het is mogelijk om een X in je paspoort te laten zetten
Sinds 2018 is het mogelijk om een X in je paspoort te laten zetten in plaats van de binaire keuze V of M. Dat moet wel via een gerechtelijke procedure en er hangt een stevig prijskaartje aan.

2023 – vrouwenvoetbal wordt betaald voetbal
Betaald mannenvoetbal bestaat sinds 1954. In 1956 werd de eredivisie opgericht. De eredivisie voor vrouwenvoetbal startte in 2007, maar is pas sinds 2023 betaald (zij het voor fors minder salaris dan mannenvoetbal).

2023 – de verplichte bedenktijd bij abortus is afgeschaft
Sinds 2023 is de verplichte - en betuttelende en belastende - beraadtermijn van vijf dagen bij een abortus afgeschaft.

2024 – wraakporno wordt verboden en de verjaringstermijn voor verkrachting vervalt
In 2024 trad de Nieuwe Wet Seksuele Misdrijven in werking. Deze wet stelt het zonder toestemming verspreiden van seksueel beeldmateriaal strafbaar. Ook is de verjaringstermijn voor verkrachting vervallen.

2025 – huisartsen mogen de abortuspil voorschrijven
Abortusklinieken mochten het al langer, maar sinds dit jaar mogen ook huisartsen (dus laagdrempeliger) de abortuspil voorschrijven. Met deze medicatie kunnen zwangerschappen tot negen weken worden afgebroken. 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op X, Instagram, LinkedIn en Facebook.